Door: bureau voor omgevingsmanagement
In veel ruimtelijke trajecten is participatie nog steeds een sluitstuk. Vaak vindt de betrokkenheid van bewoners pas plaats nadat de planvorming grotendeels is afgerond. Op informatieavonden leidt dit steevast tot herkenbare frustratie: mensen haken af of worden boos. Er wordt teruggekeken naar plannen die al vastliggen, en inspraak wordt gereduceerd tot een vorm van schadebeperking. De ruimte om mee te denken of iets wezenlijks bij te dragen is dan verdwenen.
De wereld om ons heen verandert in rap tempo, de vraag hoe we ruimtelijke ontwikkeling maatschappelijk kunnen verankeren klinkt steeds luider. We zijn op zoek naar andere processen — waarin participatie geen procedure is, maar een gedeeld begin.
Een collectief en creatief onderzoeksproces
Placemaking biedt perspectief: niet als decoratief middel of communicatiestrategie, maar als een collectief en creatief onderzoeksproces waarin bewoners, kunstenaars, ontwerpers, beleidsmakers, eigenaren en ontwikkelaars samen verkennen wat een plek is — en wat die zou kunnen worden.
Door verhalen, rituelen, tijdelijke ingrepen en creatieve experimenten ontstaat een gedeelde taal waarin collectieve waarden zichtbaar worden. Niet instemming, maar betekenisgeving staat centraal. Niet terugdenken, maar vooruit durven dromen. Samen beginnen met doen, nog voordat er plannen zijn. Leren door te maken. Bouw bijvoorbeeld samen met kinderen uit de wijk een veranda aan hun portiekflat, en vervaag daarmee de grens tussen privaat en publiek — zodat gemeenschapszin ontstaat.
Samen doen verbindt, en biedt tijd en ruimte om waardevolle kennis op te halen.
De omgeving zelf onderdeel van het planproces
Deze manier van werken erkent ervaringsdeskundigheid als volwaardige kennisvorm. Niet als toevoeging aan technische en juridische logica, maar als vertrekpunt voor sociaal en cultureel gewortelde gebiedsontwikkeling. In plaats van plannen te presenteren aan de omgeving, wordt de omgeving zelf onderdeel van het planproces. Zo ontstaat er energie in plaats van weerstand, eigenaarschap in plaats van afstand.
Tijd en ruimte voor betekenisgeving
Placemaking vraagt om het loslaten van lineaire planningsmodellen. Waar veel trajecten worden opgeknipt in fasen, met heldere deadlines en eindbeelden, werkt placemaking juist vanuit tijdelijkheid, iteratie en betekenisvorming avant la lettre. De stad is namelijk geen eindproduct, maar een voortdurend veranderende configuratie van relaties, belangen en verhalen. Kunst en cultuur zijn bij uitstek in staat om met deze dynamiek te werken — omdat zij zelf voortkomen uit transitie, en waarde toekennen aan het tijdelijke, het onaffe, het meervoudige.
Binnen die dynamiek verandert ook de rol van de professionals die betrokken zijn bij gebiedsontwikkeling. Niet langer als beheerders van inspraakprocedures, maar als begeleiders van onzekerheid en coördinatoren van verschil. Er is minder behoefte aan uitvoerders van participatieprocedures, en juist meer aan curatoren van procesmatige verkenning, het bewaken van ruimte en tijd: ruimte en tijd voor betekenisgeving, voor wederzijds begrip en voor herijking onderweg.
Zij maken ruimte voor het ongemak van het niet-weten — en voor het potentieel van collectieve verbeelding.
